Tussen 24 en 26 oktober 2022 plunderden Russische troepen in Oekraïne het historische museum van de belegerde stad Cherson. Duizenden archeologische en religieuze voorwerpen werden in vrachtwagens afgevoerd. Over die kunstroof maakte het kunstenaarsduo Yarema Malashchuk en Roman Khimei uit Kiev de kortfilm ‘Explosions Near the Museum’. N.a.v. Internationale Museumdag dit jaar (18 mei) toont het STAM samen met vier andere Belgische musea deze film aan museumbezoekers.
Explosions Near the Museum is zowel een bedenking bij de plundering van het Regionaal Museum van Cherson als een statement over het belang van het cultureel erfgoed en de zorg en toewijding van museumpersoneel. De aangrijpende video doet ons stilstaan bij het belang van cultureel erfgoed en de zorg, inzet en kwetsbaarheid van musea.
In het STAM is de film te zien in de ‘Schatkamer’, om het dramatische contrast te benadrukken tussen een museum dat van zijn schatten beroofd is en deze luisterrijk versierde 17de-eeuwse kamer.
De kunstenaars legden de beelden en geluiden vast in een museum, in de stad Cherson, die net ervoor bevrijd was, en gelegen is op 2 km van de bezette zone en op 6 km van de positie van de Russische troepen. In dit museum voor regionale geschiedenis was voordien een van de grootste en oudste oudhedenverzamelingen van Zuid-Oekraïne ondergebracht, bestaande uit meer dan 173.000 objecten en zevenduizend jaar overspannend, van goud der Scythen tot wapens uit Wereldoorlog II. Tussen 24 en 26 oktober 2022, twee weken voor Cherson door de Oekraïners werd bevrijd, werd het museum echter door het Russische bezettingsleger geplunderd, als een strategische diefstal om eeuwen Oekraïense geschiedenis uit te wissen. The New York Times schreef hierover het volgende op 14 januari 2023:
‘De Oekraïense autoriteiten en internationale experts menen dat deze plundering zeker geen toeval was of opportunistisch wangedrag door enkele ongedisciplineerde bendes, of zelfs niet met het oog op een vlugge opbrengst op de zwarte markt. Ze zijn echter overtuigd dat de diefstal een grootschalige aanval was op de Oekraïense trots, cultuur en identiteit, in overeenstemming met de imperialistische houding van de Russische president.’
Human Rights Watch meldde:
‘Deze systematische plundering was een georganiseerde operatie om de Oekraïners hun nationaal patrimonium te ontvreemden en is een oorlogsmisdaad.’
In de video (13’38”, in het Engels met Frans- en Nederlandstalige ondertiteling) tonen de kunstenaars de lege sokkels en vitrines van het Regionaal Museum van Cherson en herinneren ze zich de vroegere inhoud - schilderijen, goud, zilver, oud-Griekse voorwerpen, religieuze iconen, en zelfs historische documenten over de gezamenlijke Russische en Oekraïense geschiedenis. Ondertussen zijn op de achtergrond beschietingen te horen.
Het werk is een krachtige boodschap van liefde voor het afwezige culturele erfgoed en ook van hoop in deze tijden van verlies. Bij elk verdwenen voorwerp geven de kunstenaars een bedenking over de betekenis, aan de hand van de beschrijving op het kartel, ze stellen het object voor, duiden het oorspronkelijke gebruik, maar ze staan ook stil bij de elegante vorm van een amfora of bij het feit dat een stèle uit de 5de eeuw voor Christus 128 jaar geleden werd gevonden door de bewoner van een bepaald dorpje, iets wat men zich ook moet herinneren. ‘We zullen hier … opnieuw plaatsen’, is de rode draad in het werk. Af en toe vullen ze dat aan met: ‘Als we het kunnen vinden’, of: ‘Ik hoop dat de tekst niet beschadigd zal zijn en dat we hem opnieuw zullen kunnen lezen’.
Het was de wens van de kunstenaars om dit werk te tonen in lokale historische musea over de hele wereld. ICOM België en de deelnemende Belgische musea gingen in op dat voorstel en berichtten hierbij: ‘Dit is een uiterst ontroerend kunstwerk, het maakt indruk door zijn broosheid en zijn veerkracht. Het onthult op doeltreffende wijze de horror van een oorlog die zich vlakbij op de achtergrond afspeelt, en benadrukt op angstaanjagende wijze het belang van het culturele erfgoed, door de overgebleven leegte. Het maakt opnieuw duidelijk dat deze oorlog niet enkel mensen doodt en steden verwoest, maar ook de culturele samenhang van een land aantast. We wensen Oekraïne de aandacht te geven waar het land recht op heeft en we hopen dat de verzamelingen van het Museum van Cherson - zoals alle andere geplunderde Oekraïense collecties - vlug zullen terugkeren. Dit werk laat ook toe om de aandacht te wekken voor andere landen in de wereld die lijden onder oorlogen en de vernietiging van hun patrimonium’.
Door deze gezamenlijke voorstelling tonen de musea hun blijvende betrokkenheid bij de verliezen die een oorlog voor de mensheid veroorzaakt, en ze benadrukken het belang van het lokale culturele erfgoed als de hardware en software waaruit gemeenschappen, landen en wij allemaal zijn opgebouwd.
Explosions Near the Museum is te zien in het Museum Kunst & Geschiedenis in Brussel, Domein & Koninklijk Museum van Mariemont, In Flanders Fields Museum in Ieper, M in Leuven en dus ook in het STAM.
