willem I
& belgië
Tweehonderd jaar geleden werden de Republiek der Verenigde Provinciën — Nederland — en de Zuidelijke Nederlanden — België — samengevoegd tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
De nieuwe staat was een diplomatieke constructie die zonder de burgers te raadplegen tot stand kwam. Het Nederlandse Huis van Oranje-Nassau leverde de nieuwe koning. De zoon van de laatste Stadhouder van de Republiek werd in maart 1815 ingehuldigd als Willem I. De ambitieuze Willem wil zijn koninkrijk laten uitgroeien tot een Europese staat van belang. Daadkrachtig neemt hij ingrijpende maatregelen ter ondersteuning van industrie, infrastructuur en onderwijs. Ook inzake taal, godsdienst en belastingen neemt Willem door- tastende maatregelen. Vooral in de Zuidelijke Nederlanden groeit het verzet hier tegen.
Met de Belgische opstand van 1830 loopt het definitief mis voor Willem, het zuiden scheurt zich af. Wat hebben die jaren 1815–1830 betekend voor België? Vinden we nu nog sporen terug van dit verloren koninkrijk?
het bolwerk van europa
Op 18 juni 1815 wordt Napoleon definitief verslagen bij Waterloo. Dat is feitelijk het stichtingsmoment van het nieuwe Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Het heeft zijn nut bewezen als ‘bolwerk van Europa’, want Frankrijk is verslagen. De rol van de kroonprins, de latere Willem II, wordt in de Oranjepropaganda breed uitgemeten. Als legeraanvoerder van 35.000 manschappen raakt hij gewond, een kogel doorboort zijn arm. ‘De leeuw van Waterloo’, een Nederlands monument uit 1826, markeert de plek waar dit gebeurde.
Er bestaat maar één persoon in heel holland die de vereniging verlangt, en die persoon is de Soevereine Vorst.
Pruisisch gezant in Den Haag, 1815
de kaart van europa
De opeenvolgende oorlogen, die worden uitgevochten tussen Frankrijk en wisselende coalities van landen na de Franse Revolutie, hebben de Europese kaart grondig gewijzigd. In 1805 verslaat Napoleon Oostenrijk en Rusland bij Austerlitz en bereikt de Franse dominantie een hoogtepunt. Pas na de mislukte inval in Rusland en de nederlaag bij Leipzig keren de krijgskansen.
Napoleon moet aftreden in 1814. De Europese mogendheden onderhandelen op het Congres van Wenen over de nieuwe kaart van Europa. De conservatieve heren keren echter niet terug naar het Europa van 1789.
Zij willen een evenwicht tussen de mogendheden en Frankrijk omringen met stabiele bufferstaten. Napoleons kortstondige terugkeer doorkruist die plannen even maar hij vindt zijn definitieve Waterloo op 18 juni 1815.
een moeilijke start
Op 21 september 1815 wordt Willem I ingezworen als koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Hij heeft veel moeite gedaan voor zijn verenigingsdroom. Zijn propagandacampagne van 1814 moet de burgers in het zuiden doordringen van hun gedeelde geschiedenis met het noorden. Maar de zuidelijke Nederlanden kennen een heel andere dynastieke en politieke traditie. Ook onderschat Willem de verschillen tussen de noordelijke en zuidelijke mentaliteit en religieuze identiteit. Geen campagne kan die verschillen zomaar wegpoetsen.
Voor het beste koninkrijk Voelde ik lang walging in mijn hart Maar sinds ik Willem zag Hou ik van het koningschap Elders lijdt of konkelt men Elders is er opstand of ontzetting Gelukkig is het volk dat kan lachen Voor het borstbeeld van zijn Koning!
Het Borstbeeld van een goede Koning, Verzen gezongen op het banket van de Société de la Concorde, Gent, 26 februari 1827
steun aan de industrie
Vanaf 1820 neemt Willem maatregelen om de industrie in het Koninkrijk te helpen. De jonge nijverheid in het zuiden heeft het moeilijk vanwege de invoer van goedkope Britse producten en het wegvallen van de Franse afzetmarkt. Er wordt een succesvolle Nijverheidstentoonstelling georganiseerd in Gent, nieuwe instellingen zoals het Nijverheidsfonds en de Société Générale investeren in verschillende bedrijven.
De katoenindustrie bloeit op als de nieuwe Handelsmaatschappij de uitvoer naar de koloniën ondersteunt. Nederlands-Indië wordt het grootste afzetgebied voor Gent. In 1829 is 90% van het katoen dat naar Nederlands-Indië wordt verscheept afkomstig uit deze stad. Door het opstuwen van de industrie verwerft Willem de onvoorwaardelijke steun van de elite uit industrie en handel.
de kanalenkoning
Willem maakt onmiddellijk na zijn aantreden werk van de verbetering van de infrastructuur in zijn nieuwe koninkrijk. Tussen 1815 en 1832 laat hij honderden kilometers aan nieuwe kanalen aanleggen. Bestaande waterwegen en de verbinding van de havensteden Gent, Amsterdam en Rotterdam met de zee worden verbeterd.
onderwijs en universiteit
Willem heeft bijzondere aandacht voor het onderwijs. De universiteiten van Leuven, Leiden, Utrecht en Groningen worden opnieuw opgericht. In Gent en Luiken komt er een nieuwe universiteit. Ook het lager- en middelbaar onderwijs worden verbeterd naar Willems wensen. Culturele en wetenschappelijke activiteiten kunnen zich verheugen in de steun van de vorst.
Welk een bekoorlijk spektakel trof onze blikken! Welk een schitterend apparaat! Welke rijke harmonie! Zie hoe overal, als de stem van NASSAU weerklinkt Meesterwerken van Werk en Techniek Die verspreid lagen, samenkomen. ... O BELGEN! Begroet de geliefde aanwezigheid Van de beschermheer van de Industrie: Hij die Handel en Kunsten doet opleven is de VADER DES VADERLANDS
Gent 1820
een verdedigingslinie tegen frankrijk
Het Congres van Wenen omringt Frankrijk met burgerstaten, die een nieuwe Franse aanval moeten opvangen. Een defensief geheel van forten en vestingen, de‘Wellingtonbarrière’, wordt gebouwd in de zuidelijke Nederlanden. De Britten houden toezicht op de Nederlandse genietroepen, die negentien vestingen (ver)bouwen tussen 1815 en 1830. Na de scheiding wordt België alleen verantwoordelijk voor de instandhouding van deze ‘Wellingtonbarrière’.
groeiende ontevredenheid
Rond 1825 neemt de ontevredenheid in het zuiden snel toe. De kritiek op de belasting op het graanmalen klinkt steeds luider en wordt gesteund door een morrende achterban van bakkers, molenaars en boeren. Vandaag mag men zeggen dat Willem het Nederlands in België heeft gered.
Toch is het ongenoegen groot als hij het Hollands oplegt als enige bestuurstaal, bij de Frans sprekenden in Brussel en omgeving maar ook bij sommige Vlamingen.
Verminderde persvrijheid en de oprichting van het Filosofisch College te Leuven, een verplichte vooropleiding tot priester onder staatstoezicht, wakkeren het ongenoegen verder aan.
Wandel hier door de expo.
onafhankelijkheid
Aanvankelijk heerst er onduidelijkheid over het einddoel van de opstand. Gematigde opposanten denken eerder aan een administratieve scheiding, als hun eisen ingewilligd worden kan het Koninkrijk blijven bestaan. Ondanks de opstand vertrekken sommige zuidelijke leden van de Staten-Generaal in september toch naar de openingszitting in Den Haag. Tijdens de gevechten in het Warandepark nemen de voorstanders van de scheiding de bovenhand. Op 4 oktober roept het Voorlopig Bewind de onafhankelijkheid uit.
Deze beslissing blijft niet zonder gevolgen. De Nederlanders sluiten de Schelde en het kanaal Gent-Terneuzen af. Alle postverbindingen worden verbroken. Ook de uitvoer naar Nederland en Nederlands-Indië valt weg, waardoor de afzetmarkt meer dan gehalveerd wordt.
orangisme
Niet iedereen gelooft in het jonge België. De orangisten, overtuigde aanhangers van het huis van Oranje-Nassau en van Willem, zijn de hardnekkigste tegenstanders van de onafhankelijkheid. De economische en de sociale toplaag telt de meeste orangisten: industriëlen en handelaars, die profiteerden van Willems regime, maar ook Brusselse hofadel, ambtenaren, professoren, liberale antiklerikalen en andere ideologische verwanten van Willem. Zij behoren tot de maatschappelijke elite en zijn over- wegend Franstalig. De orangisten rekruteren nauwelijks bij de middenklasse en al helemaal niet bij de arbeiders.
de laatste orangist
Hippolyte Metdepenningen promoveert in 1818 als eerste doctor in de Rechten aan de Gentse Universiteit. Na 1830 wordt hij de sterke man van de Gentse Orangisten. Onder zijn impuls worden de vrijetijdsvereniging La Concorde en de vrijmetselaarsloge Le Septentrion trefpunten voor de orangisten.
Metdepenningen is een van de bezielers van de orangistische krant Le Messager de Gand en ontpopt zich tot een goed organisator en een politiek strateeg.
De orangisten domineren de Gentse politiek tot in de jaren 1840. Metdepenningen heeft zijn orangistische overtuiging nooit opgegeven, hij blijft dromen van een hereniging van noord en zuid. Zo kiest de loge Septentrion pas in 1883, twee jaar na zijn dood, voor aansluiting bij het Grootoosten van België, de jaarlijkse vergadering van alle landelijke loges.
foto’s van michiel hendryckx
Fotograaf Michiel Hendryckx legt de link met vandaag. In een nieuwe reeks foto's brengt hij hedendaagse sporen in beeld van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, in België en in Nederland.
Foto: Michiel Hendryckx / De Leeuw van Waterloo.
OKV themanummer
Lees hier het OKV themanummer dat verscheen n.a.v. deze expo.
