stedenbouw in gent
sleutelmomenten
wat is een structuurvisie?
Op welke manier willen en kunnen we in de toekomst wonen, werken, ons verplaatsen en ontspannen? Daarom maken steden structuurplannen, waarin de ruimtelijke krachtlijnen voor de toekomst worden bepaald. Aangezien een stad voortdurend evolueert, is ook ruimtelijke planning een dynamisch gegeven. Sommige plannen creëren weerstand , andere worden pas na verloop van tijd of zelfs nooit gerealiseerd. Ook de visie op de stad, en op de manier van plannen zelf, verandert in de loop der jaren. Hieronder vind je een chronologisch overzicht van de sleutelmomenten na de tweede wereldoorlog voor stedenbouw in Gent.
29 mei 1948 - wet de taeye
De wet De Taeye voert een systeem van premies en goedkope leningen in om een eigen woning te verwerven. Hierdoor komen er duizenden woningen bij in België, voornamelijk op het platteland.
1952 - bouw 'heldenhulde' in malem
Vier sociale huisvestingsmaatschappijen bouwen een sociale woonwijk op het eiland Malem. 475 woningen bieden plaats aan 2.000 inwoners. Het ontwerp van eengezinswoningen met voortuintjes is geïnspireerd op het tuinwijkmodel uit het begin van de 20 ste eeuw.
In 1955 wordt de Watersportbaan aangelegd, een 2.300 meter lange roeibaan aan de Neermeersen. Dit is een onderdeel van een groot urbanisatieproject dat past binnen de modernistische tijdsgeest uit de jaren 1950 en 1960. Bekijk hier een film uit 1955 over het project.
1959 - groene briel
Sinds de 19de eeuw is de Groene Briel een industriële buurt, met enkele grote fabrieken en verschillende beluiken. In 1959 start een grondige renovatie. Meer dan 200 krotwoningen gaan tegen de vlakte en worden vervangen door appartementsgebouwen.
1961-1965 - torenflats watersportbaan
Rond de Watersportbaan verschijnen er begin jaren 1960 een tiental woontorens. De socialistische sociale woningmaatschappij De Goede Werkmanswoning laat langs de Neermeerskaai drie torenflats bouwen, naar een ontwerp van architect Geo Bontinck. Eind 1962 – begin 1963 betrekken de eerste bewoners een appartement in het 18 verdiepingen tellende woonblok ‘Edward Anseele’. De Gentse Maatschappij voor Goedkope Woningen (vanaf 1958 de Gentse Maatschappij voor Huisvesting) bouwde drie identieke flatgebouwen met 286 appartementen langs de Jubileumlaan, naar een ontwerp van Jules Trentesau. Ook aan de Nekkersberglaan en de Europalaan verschijnen er woontorens, zowel van katholieke als socialistisch geïnspireerde huisvestingsmaatschappijen. De jongste toren, Belvédère genaamd, wordt gebouwd in 1965 en is met zijn twintig verdiepingen de hoogste toren aan de Watersportbaan.
29 maart 1962 - wet houdende organisatie van de ruimtelijke ordening en van de stedenbouw
Na decennia discussie komt er in 1962 voor het eerst een wet die op nationaal niveau de stedenbouw regelt. In deze wet wordt de ruimtelijke ordening van België vastgesteld in plannen. In artikel 1 staat dat deze ordening wordt ontworpen uit zowel economisch, sociaal en esthetisch oogpunt als met het doel ’s lands natuurschoon ongeschonden te bewaren. In de praktijk is de wet enerzijds een middel om de ruimte beter en efficiënter te ordenen, en anderzijds een juridisch instrument zodat burenruzies kunnen worden vermeden en beslecht.
1965 - fusie kanaaldorpen
Op 1 januari 1965 worden Mendonk, Desteldonk en Sint-Kruis-Winkel bij Gent gevoegd. Grote delen van die kanaaldorpen worden havengebied.
1967 - opening sidmar
Het staalbedrijf Sidmar - later een onderdeel van Arcelor Mittal - neemt in 1967 de eerste hoogoven in gebruik, en zal uitgroeien tot een moderne staalfabriek en een van de grootste werkgevers in de regio.
1968 - nieuwe havendokken
In 1968 worden twee nieuwe havendokken in gebruik genomen: het Sifferdok en Mercatordok. In hetzelfde jaar wordt ook het vernieuwde kanaal Gent-Terneuzen in gebruik genomen. Zeven jaar later opent het Rodenhuizendok. Rond deze dokken komen enkele honderden havengebonden bedrijven. Die concentreren zich hoofdzakelijk op automobielnijverheid, agro-industrie, chemische nijverheid, petroleumverwerking en overslag.
1969 - ringvaart
Op 18 november 1969 wordt de Ringvaart officieel geopend. De werken voor de aanleg beginnen in 1950, maar sleepten zeer lang aan. De vaart is 21,6 kilometer lang en verbindt alle Gentse waterlopen met elkaar. Hierdoor is de scheepvaart niet langer gehinderd door kleine sluizen en een moeilijke passage doorheen de binnenstad. Tegelijk vermindert ze ook de kans op overstromingen in het centrum.
1969 - ringweg R4
In 1970 gaat tussen Oostakker en Gent-Zeehaven een eerste stuk van de R4 open, een ringweg rond stad en haven. De decennia nadien worden er periodiek bijkomende delen aangelegd. Het laatste nieuwe deel, de buitenring tussen Zwijnaarde en Merelbeke dateert van 2014.
1971 - wedstrijd gent morgen
In 1971 organiseert de vzw Internationale Jaarbeurs van Gent de stedenbouwkundige ideeënwedstrijd Gent Morgen. De deelnemers worden gevraagd na te denken over Gent in het jaar 2000. Zij moeten een stedenbouwkundige visie ontwikkelen voor de historische Kuip en voor het ruimere stadsgewest. Een internationale jury bekroont negen projecten van de 65 inzendingen uit 29 landen. Zij oordeelt dat twee projecten de meest waardevolle ideeën bevatten, namelijk dat van het Grieks-Amerikaanse team van Georgia en Nicos Polydorides en het ontwerp van het Belgische team Groep Gent Morgen. Dit laatste voorziet onder meer een groot complex aan de Zuid, waarin een ondergronds spoorwegstation is ondergebracht.
1971-1985 - nieuw gent
Na een lange aanloop gaan in 1971 de werken van het project Nieuw Gent, een combinatie van hoog en laagbouw, van start. Vier sociale huisvestingsmaatschappijen bouwen een reeks sociale woonblokken op een braakliggend terrein tussen de Zwijnaardsesteenweg en de Ringvaart. Die bieden plaats aan ongeveer 3.500 inwoners. Doorheen de jaren zijn al verschillende plannen gemaakt waarin wordt overwogen om de woonblokken te renoveren of te slopen.
1971-1972 - fly-over zuid
Door de beslissing om de autosnelweg E3 (nu E17) tot in het hart van Gent te brengen, ontstaat er in 1971–1972 rond de Sint-Lievensbrug een reusachtige bouwwerf. De stadsautosnelweg, die Gent verbindt met de autosnelwegen E3 (Antwerpen-Rijsel) en E5 (Brussel-Oostende), wordt tot diep in het stadscentrum doorgetrokken. Voor de aanleg van de fly-over in het begin van de jaren 1970 moest de helft van het Zuidpark wijken. In de Bellevuewijk in Ledeberg worden zo’n 400 arbeidershuisjes en winkels gesloopt, waardoor meer dan 1.000 mensen moesten verhuizen.
1972-1974 - bouw rabottorens
Architect Jules Trentesau ontwerpt drie woontorens met elk zeventien verdiepingen. Die bieden plaats aan 573 sociale woningen van de Gentse Maatschappij voor Huisvesting. Momenteel worden de torens vervangen door een nieuw woonproject, waarbij minder hoog gebouwd wordt en meer open ruimte komt. De eerste toren is al tegen de vlakte gegaan, de tweede toren wordt op dit moment ontmanteld.
1975 - metro neen
Plannen om een (semi-)metro in de Leiebedding aan te leggen zijn begin jaren 70 talk of the town. Terwijl de verschillende standpunten meer en meer uiteenlopen, blijft het in het centrum even druk. Uiteindelijk haalt het ‘neen’-kamp het en komt de metro er niet.
K.B. 14.09.1977 - gewestplan gentse en kanaalzone
In de jaren 1970 worden voor heel België gewestplannen gemaakt. Elk perceel krijgt daarbij een kleur die bepaalt of die plek bouwgrond, landbouwgebied, industriezone of natuur is. Daarin wordt vaak een bestaande toestand, zoals historische lintbebouwing, gelegitimeerd. Door deze bestemmingen wordt het soms moeilijk om een gebiedsinvulling bij te sturen.
1977 - gemeentefusie
op 1 januari 1977 fusioneert Gent met tien buurgemeenten. Gent verveelvoudigt in oppervlakte en de nood aan een degelijke ruimtelijke planning wordt groter. Daarom wordt gestart met de opmaak van een ruimtelijke visie voor Gent.
1978 - bourgoyen-ossemeersen
De Bourgoyen — Ossemeersen behoren tot het overstromingsgebied van de Leie. Daardoor zijn ze onbebouwd en kan er zich een weelde aan fauna en flora ontwikkelen. Vanaf de jaren 70 wordt actie ondernomen om deze gronden te beschermen als natuurgebied, wat uiteindelijk in 1978 ook gebeurt. Vandaag is dit gebied ongeveer 230 hectare groot en beschermd als landschap.
1982 - gemeentelijk algemeen structuurplan
In 1977 gaat de planning voor het ‘grote’ Gent van start. Het eerste Gemeentelijk Algemeen Structuurplan (GAS) is klaar in 1982, net voor de gemeenteraadsverkiezingen. Het plan wordt nooit goedgekeurd. Door de wijzigingen in de coalitie en de verschuiving van bevoegdheden is er niet langer een draagvlak voor het planningsproces.
1987 - flanders expo
Op een voormalig vliegveld in Sint-Denijs-Westrem worden de beurshallen van Flanders Expo gebouwd. Bij de opening zijn de hallen 49.500 m² groot en is er parkeerplaats voor 7.000 wagens. Tegenwoordig zijn hier ook het warenhuis Ikea en een kantoortoren van KBC gevestigd. Er worden momenteel plannen gemaakt voor bijkomende handelszaken en ontspanningsfaciliteiten.
1987 - lussenplan gent
Het Demonstratieproject, beter bekend als het Lussenplan, vermindert het doorgaand verkeer in de binnenstad. Ingevoerd op 26 mei 1987 wordt het onder druk van de middenstand op 30 oktober 1987 alweer opgeheven.
1991 - urbiscomplex
In 1991 start de sloop van een volledig gebouwenblok aan de Kuiperskaai en het Woodrow Wilsonplein. Dit moet plaats maken voor een nieuw shoppingcenter, het Urbiscomplex, dat opent in 1995. Er komen ook een ondergrondse parkeerruimte, kantoorruimtes en appartementen. Aan de overkant van het plein komt naast het EGW-gebouw een nieuw Administratief Centrum.
1992 - sint-michielsakkoord
Met de vierde staatshervorming wordt België omgevormd tot een federale staat. Door de verschillende staatshervormingen krijgen de gewesten meer autonomie. Vlaanderen is nu bevoegd voor de aanleg en het beheer van autostrades en gewestwegen, de bouw van bruggen over rivieren en kanalen en de wetgeving rond milieu en ruimtelijke ordening.
1993 - project gentse kanaalzone
De Gentse haven wordt beheerd door het Havenbedrijf. De Stad Gent, Evergem, Zelzate, de Provincie Oost-Vlaanderen en de Vlaamse overheid hebben allemaal belangen en bevoegdheden in de haven. Om dit te stroomlijnen is in 1993 een samenwerkingsverband opgestart. Deze instanties hebben in 2007 samen een toekomstvisie vastgelegd in een strategisch plan voor de Gentse kanaalzone.
1993 - ruimtelijk ontwikkelingsplan
Het Ruimtelijk Ontwikkelingsplan (ROS) bouwt voort op het structuurplan uit 1982 en schetst de groei van een compacte maar complete stad die ook fungeert als regionaal centrum. Dit plan wordt goedgekeurd door de gemeenteraad op 30 juni 1993. Door het ontbreken van een wettelijk kader is dit plan vooral een beleidsvisie. Verschillende concepten uit de plannen van 1982 en 1993 werken tot op de dag van vandaag door, zoals het concept om groenassen te ontwikkelen van de rand naar het centrum.
1997 - mobiliteitsplan gent
Een nieuw mobiliteitsplan wordt ingevoerd om een eind te maken aan de verkeerschaos in Gent. Er komen meer autovrije straten en pleinen in het centrum, zoals het Sint-Baafsplein en de Gras - en Korenlei. Het verkeer wordt via twee P-routes naar vijf bestaande en vier nog te bouwen parkings geleid. De ondergrondse parkings aan Reep, Ramen en Kouter dateren uit die periode. De Belfortparking is er, onder druk van een volksraadpleging op 14 december 1997, nooit gekomen.
1997 - ruimtelijk structuurplan vlaanderen
Eind jaren 90 verandert de wetgeving rond ruimtelijke ordening fundamenteel. Er wordt een decreet houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening goedgekeurd (1996 en 1999). In plaats van gewestplannen en BPA’s komt er nu een Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (1997). Hierin worden toekomstvisies ontwikkeld en wordt een wenselijke structuur vastgelegd. Elke provincie, stad en gemeente is verplicht ook zo’n plan op te maken. Concrete projecten worden geregeld via ruimtelijke uitvoeringsplannen, afgekort tot RUP’s.
2001 - waalse krook
In 2001 schrijft de Stad Gent een ontwerpwedstrijd uit voor de bouw van een muziekforum aan de Waalse Krook. Vijf bureaus worden geselecteerd die hun ontwerp verder mogen uitwerken. Het winnende ontwerp is niet gerealiseerd en de invulling voor de site wordt later aangepast.
2001 - openleggen gedempte reep
In 2001 wordt gestart met de werken aan de Reep. Als de Nederschelde daar opnieuw open ligt, is de samenvloeiing van Schelde en Leie weer een feit. Intussen zijn er nieuwe bruggen gebouwd en sinds 2012 is de Scaldissluis klaar, maar de werken lopen tegelijk ook veel vertraging op. In oktober 2016 wordt opnieuw gestart en in 2018 gaat de Reep opnieuw open.
2003 - ruimtelijk structuurplan gent
In 2003 wordt het Ruimtelijk Structuurplan Gent goedgekeurd. Dit heeft, in tegenstelling tot vorige plannen, nu wel een wettelijke omkadering gekregen. Stadsvernieuwing is een belangrijk thema, en in dit plan wordt prioriteit gegeven aan de wijken Brugse Poort en Rabot-Blaisantvest, dit door middel van de herinrichting van pleinen, vergroening met parken en bestrijding van leegstand en verkrotting. Andere strategische projecten zijn de stationsomgeving van Gent-Sint-Pieters, het gebied rond Flanders Expo, de omgeving rond de Dampoort en het kouter -en bulkengebied rond Drongen. Ook hoogbouw komt aan bod, en er worden plaatsen geselecteerd waar nieuwe woon- en kantoortorens kunnen komen. Verder wordt ook de realisatie van 1.300 woningen per jaar vooropgesteld, gezocht naar bijkomende bedrijventerreinen en gestreefd naar de ontwikkeling van 300 hectare nieuwe bossen, onder meer in vier groenpolen.
2004 - wedstrijd oude dokken
Het Rotterdamse architectenbureau Office for Metropolitan Architecture (OMA) wint de ontwerpwedstrijd voor een masterplan voor de Oude Dokken. In 2011 zijn de procedures voor een uitvoeringsplan en milieueffectenrapport afgerond en een jaar later opent een eerste nieuwe brug. Een tweede fietsers- en voetgangersbrug wordt in 2017 gebouwd. Intussen zijn ook de kaaimuren gerenoveerd, is een wandelpromenade aangelegd en een eerste kantoorcomplex gebouwd. In 2019 moeten de eerste woningen klaar zijn. Voor de bouw van de Verapazbrug, die het tracé van de stadsring R40 verlegt, is er nog geen concrete datum.
2006 - sint-pietersstation
In het najaar van 2006 is gestart met een grootse renovatie van het Sint-Pietersstation en zijn ruime omgeving. Het treinstation wordt vernieuwd, met daarnaast een nieuw bus- en tramstation en ondergrondse auto- en fietsparkings. Aan de achterkant van het station komt een nieuw plein. Langs de Koningin Fabiolalaan staat er al een kantoortoren en er zijn plannen voor bijkomende woningen en kantoren. De werkzaamheden zullen vermoedelijk nog tot 2024 duren.
2009 - wedstrijd bibliotheek
In 2009 schrijft de Vlaamse Bouwmeester een open oproep uit voor een kennis- en cultuurcentrum met onder meer een nieuwe stadsbibliotheek. Het winnende ontwerp, van TV RCR Aranda Pigem Vilalta Arquitectes / Coussée & Goris architecten, opende deuren op 10 maart 2017. De nieuwe Albertina Sisulubrug over de Schelde zorgt voor een verbinding met de Zuid, een tweede brug naar de Brabantdam moet nog gebouwd worden.
2010 - opening kluizendok
Met de aanleg van het Kluizendok krijgt de Gentse haven er 400 hectare bedrijventerreinen bij. Naast 4,2 kilometer kaaimuren is er ook een spoorwegverbinding en een aansluiting op de R4.
2009-2016 - herinrichting binnenstad
In 2009 start de heraanleg van de Korenmarkt, het Emile Braunplein, de Belfortstraat, de Brabantdam, de Vogelmarkt, de Papegaaistraat en de Gebroeders Vandeveldestraat. Tegelijk wordt ook de traminfrastructuur vernieuwd en worden al wissels en sporen aangelegd voor een mogelijke nieuwe tramlijn 3.
2013 - openingsmatch ghelamco arena
Op de terreinen van de vroegere groothandelsmarkt wordt in 2008 gestart met de bouw van een nieuw voetbalstadion. Vijf jaar later is het voetbalstadion klaar, dat ook plaats biedt aan winkels en kantoren.
2017 - mobiliteitsplan
In april 2017 wordt een nieuw mobiliteitsplan ingevoerd. Daarin wordt het doorgaand verkeer zoveel mogelijk uit het stadscentrum geweerd. De verkeersvrije voetgangerszone breidt verder uit en een nieuw circulatieplan verdeelt Gent in zes sectoren voor autoverkeer.
Net zoals de vorige mobiliteitsplannen heeft dit circulatieplan een grote invloed op de stad. Hoe groot de invloed was van de vorige plannen is te zien op deze archiefbeelden.
2018 - ruimte voor gent
De maatschappij evolueert continu en nieuwe tendensen steken de kop op, zoals een toenemende vergrijzing, stijgende vastgoedprijzen, de sterke opkomst van e-commerce en het transport dat dit genereert, of de aandacht voor de kwaliteit van lucht en water op de leefbaarheid… In het nieuwe structuurplan ‘Ruimte voor Gent – structuurvisie 2030’ wordt een antwoord gezocht op dergelijke evoluties, zowel op korte als op lange termijn. Ook in dit plan zijn enkele projectgebieden uitgekozen voor stadsontwikkeling. In het noorden van de stad is dit het gebied rond het Dampoortkruispunt, het vormingsstation van de Dampoort, de Afrikalaan en de Dendermondsesteenweg. In het zuiden zijn dit Nieuw Gent, het gebied rond de Ghelamco Arena, de Arsenaalsite en het E17-viaduct in Gentbrugge en de fly-over aan de Zuid. Ook beweegt er wat in de naoorlogse verkavelingen in de deelgemeentes. De oorspronkelijke, oudere bewoners verlaten de wijk en voornamelijk jonge gezinnen komen er wonen. In de structuurvisie worden concepten uitgewerkt die inspelen op die verandering. Ook het mobiliteitsplan wordt meegenomen in de nieuwe structuurvisie, met de ontwikkeling van verschillende netwerken voor verplaatsing en distributie.
COLOFON:
Sleutelmomenten voor stedenbouw in Gent was te zien in de tentoonstelling ‘Stad van Morgen – A glimpse of where we’re going’ van Elly Van Eeghem. De tentoonstelling kwam tot stand i.s.m. de Dienst Stedenbouw en Ruimtelijke Planning van de stad Gent.
De afbeeldingen zijn afkomstig uit het archief van de Dienst Stedenbouw en Ruimtelijke Planning, Stadsarchief Gent - De Zwarte Doos, en Beeldbank Gent.
